Use app×
Join Bloom Tuition
One on One Online Tuition
JEE MAIN 2026 Crash Course
NEET 2026 Crash Course
CLASS 12 FOUNDATION COURSE
CLASS 10 FOUNDATION COURSE
CLASS 9 FOUNDATION COURSE
CLASS 8 FOUNDATION COURSE
0 votes
95 views
in General by (101k points)
closed by

Comprehension

प्रस्तुतं गद्यांशम्‌ आधारीकृत्य निम्नलिखिताः प्रश्नाः समाधेयाः -

अथ का नाम संस्कृतिः ? मनसः आत्मनः च संस्कारः परिष्कारः इति संस्कृतिः । संस्कृतिः मनः निर्मलं करोति । विश्वसंस्कृतिषु भारतीय संस्कृतिः प्राचीनतमा । भारतीय संस्कृतेः आदर्शवाक्यानि सन्ति --- 'सर्वे भवन्तु सुखिनः', 'वसुधैव कुटुम्बकम्‌', 'आत्मवत्‌ सर्वभूतेषु, 'अहिंसा परमोधर्मः', 'मातृवत्‌ परदारेषु परद्रव्येषु लोष्ठवत्‌' इत्यादीनि । भारतीय संस्कृतिः धर्मप्रधाना, वर्णाश्रम - व्यवस्थायुक्ता चास्ति । कर्मफलं, पुनर्जन्म, मोक्षवादः च अस्या∶ प्रमुखाः सिद्धान्ताः सन्ति । सत्यस्य, त्यागस्य, अहिंसायाः च अत्र महत्त्वं वर्तते । विश्वहितस्य मूलभूताः भावनाः भारतीयसंस्कृतौ उपलभ्यन्ते ।


1. वसुधा + इव 
2. वसुधा, ऐव
3. वसुधा + एव
4. वसुधा + ईव ।

1 Answer

0 votes
by (102k points)
selected by
 
Best answer
Correct Answer - Option 3 : वसुधा + एव

प्रश्न का हिन्दी अनुवाद - 'वसुधैव' इसका सन्धि विच्छेद करें -

स्पष्टीकरण - गद्यांश में उल्लिखित है - 'वसुधैव कुटुम्बकम्‌।' अर्थात् सम्पूर्ण पृथ्वी ही अपना परिवार है। 

शब्द - वसुधैव 

सन्धि विच्छेद - वसुधा + एव

सन्धि - वृद्धि सन्धि 

सूत्र - वृद्धिरेचि 

नियम - 

  • अ/आ + ए/ऐ = ऐ, 
  • अ/आ + ओ/औ = औ।

स्पष्टीकरण - यदि 'अ/आ' के सामने 'ए', 'ऐ' या 'ओ', 'औ' आते है, तब 'ए', 'ऐ' के स्थान पर 'ऐ' तथा 'ओ', 'औ' के स्थान पर 'औ' यह वृद्धि-परिवर्तन होगा।

‘वसुधैव’ में 'वसुधा' के ‘आ’ के बाद एव का ‘ए’ आने से द्वितीय पद के ‘ए’ के स्थान पर वृद्धि ‘ऐ' होता है।

उदाहरण - 

  • विद्या + एव = विद्यैव 
  • सदा + एव = सदैव
  • मम + एक = ममैक
  • जल + ओघः = जलौघः
  • न + एके = नैके
  • तत्र + एव = तत्रैव

अतः यह स्पष्ट होता है कि 'वसुधैव' का सन्धि - विच्छेद 'वसुधा + एव' होता है।

सन्धि:- दो शब्दों के संयोग से होने वाले परिवर्तन को सन्धि कहते हैं। जैसे- विद्या + आलय = विद्यालय।

सन्धि के प्रकार- 

  • स्वरसन्धि
  • व्यंजनसन्धि
  • विसर्गसन्धि

सन्धि

 परिभाषा

उदाहरण

स्वरसन्धि

स्वर वर्ण  का संयोग स्वर वर्ण से होने पर जो विकार उत्पन्न होता है।

विद्या + आलय = विद्यालय

महा + औषधि = महौषधि

व्यंजनसन्धि

व्यंजन वर्ण का संयोग व्यंजन या स्वर वर्ण से होने पर जो विकार उत्पन्न होता है।

उत् + लास = उल्लास

तत् + लय = तल्लयः

विसर्गसन्धि

विसर्ग का सन्योग स्वर या व्यंजन वर्ण से होने पर जो विकार उत्पन्न होता है।

दुः + आत्मा = दुरात्मा

नमः + ते = नमस्ते

 

 

Related questions

Welcome to Sarthaks eConnect: A unique platform where students can interact with teachers/experts/students to get solutions to their queries. Students (upto class 10+2) preparing for All Government Exams, CBSE Board Exam, ICSE Board Exam, State Board Exam, JEE (Mains+Advance) and NEET can ask questions from any subject and get quick answers by subject teachers/ experts/mentors/students.

Categories

...